Μνημείο ο Τελευταίος Χαΐνης

Το Μνημείο ο Τελευταίος Χαΐνης βρίσκεται στον ορεινό οικισμό Γωνιές, ο οποίος απέχει, μόλις, 26 χιλιόμετρα από το Ηράκλειο. Η λέξη «χαΐνης» προέρχεται από την τουρκική λέξη «hain», που σημαίνει «δόλιος» ή «προδότης». Ο ανδριάντας του ήρωα της Κρητικής Επανάστασης Μιχαήλ Καλησπέρη (ή Βλάχου), είναι ένα μνημείο που κατασκευάστηκε είναι ένα μνημείο που κατασκευάστηκε από το Δήμο Μαλεβιζίου με στόχο να διατηρηθεί ζωντανή η ιστορία ενός σπουδαίου Κρητικού, μιας μορφής της επανάστασης που είχε γίνει ο φόβος και ο τρόμος των κατακτητών τα χρόνια της Τουρκοκρατίας με την πλούσια δράση που είχε αναπτύξει. Ο ανδριάντας είναι έργο του εξαίρετου γλύπτη Σώτου Αλεξίου.

Ο Μιχαήλ Καλησπέρης, (ή Βλάχος), γεννήθηκε στις Γωνιές το 1822. Ήταν ανηψιός του Μελέτιου Καλησπεράκη, ηγούμενου της Μονής Ιερουσαλήμ Μαλεβιζίου, ο οποίος ήταν πρόεδρος της Επαναστατικής Επιτροπής Ανατολική Κρήτης και καθοδηγητής της Μεγάλης Κρητικής Επανάστασης του 1866. Ο Μιχαήλ Καλησπέρης είχε γίνει ο φόβος και ο τρόμος των κατακτητών τα χρόνια της Τουρκοκρατίας με την πλούσια δράση του, από τα εφηβικά του χρόνια ακόμη. Έχοντας ως ορμητήριο μια σπηλιά στο Γωνιακό φαράγγι, εξορμούσε κάθε βράδυ εναντίον των Τούρκων. Τον είχαν συλλάβει πέντε φορές και πάντα κατάφερνε να αποδράσει:

«Γιατί και πριν στην φυλακή ήτανε πηγαιμένος

πέντε φορές τους έφυγε αυτός ο αντρειωμένος».

Την έκτη φορά, όμως, όταν και συνελήφθη έπειτα από προδοσία, αποκεφαλίστηκε μετά από σκληρά βασανιστήρια στην σημερινή πλατεία του Νικηφόρου Φωκά στο Ηράκλειο, στις 16 Φεβρουαρίου του 1857. Μέσα στη φυλακή ήταν πισθάγκωνα δεμένος με καραβόσκοινα και φορτωμένος με αλυσίδες 100 οκάδες, όπως αναφέρει και η σχετική ρίμα:

« Το υψηλό του ανάστημα το πολυπαθιασμένο

με αλυσίδες εκατό οκάδες φορτωμένο».

Τα κατορθώματα του Μιχαήλ Καλησπέρη ήταν τόσα πολλά που υπάρχουν ακόμα και παραδοσιακά τραγούδια που τα εξιστορούν:

«Εμίλησε τ’αχείλι του το ιερό του στόμα

κόψετε το κεφάλι του να γίνει η σάρκα χώμα».

«Βλέπουν το Βλάχο κι’ ήστεκε

με το γυμνό μαχαίρι

κ’έστριβε το μουστάκι του

με το δεξί του χέρι».