Εκκλησάκι Τιμίου Σταυρού στο Οροπέδιο Στρούμπουλα

Το εκκλησάκι της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού, βρίσκεται στην κορυφή του οροπεδίου Στρούμπουλα, στην Τύλισο.

Η ιστορία του ναού χάνεται στα βάθη των αιώνων. Υπήρχε, ήδη, από την περίοδο της Ενετοκρατίας, και πολύ πιθανόν, να είχε κτιστεί επάνω σε αρχαίο ιερό, λόγω της ιδιαίτερης θέσης της περιοχής. Ο Καθολικός μοναχός Χριστόφορος Μπουοντελμόντι, (Buondelmonti), που είχε επισκεφθεί την Κρήτη στις αρχές του 15^ου αιώνα, είχε γράψει πως πέρα από την πόλη, (Παντομάτριον), υψώνεται ένα βουνό εντελώς κωνικό. Στην κορυφή του οι παλιοί έκτισαν την εκκλησία του Τιμίου Σταυρού, απ’ όπου φαίνονται τα πάντα ολόγυρα.

Το εκκλησάκι αναφέρεται και από τον Τούρκο περιηγητή Εβλιγιά Τζελεμπή, ο οποίος είδε την πολιορκία του Χάνδακα από την κορυφή του Στρούμπουλα.

Κατά την περίοδο της Κατοχής, οι Γερμανοί έχτισαν δίπλα στον μικρό ναό πολυβολείο, το οποίο ήλεγχε ολόκληρο τον κόλπο του Ηρακλείου. Χάνοντας τον πόλεμο οι Γερμανοί ανατίναξαν όλες τις πολεμικές τους εγκαταστάσεις, μαζί και το αρχαίο εκκλησάκι εκ θεμελίων. Μετά τον πόλεμο, το 1945, οι κάτοικοι της Τυλίσου, μετέφεραν υλικά στην κορυφή και έκτισαν το εκκλησάκι εκ νέου. Από τότε, ο ναός του Τιμίου Σταυρού αποτελεί το σημαντικότερο προσκύνημα για ολόκληρη την περιοχή, γιορτάζοντας δύο φορές τον χρόνο. Την ημέρα του εορτασμού του, (στις 14 Σεπτεμβρίου), καθώς και την ημέρα του Προφήτη Ηλία, (στις 20 Ιουλίου), πλήθος κόσμου ανεβαίνει για να το τιμήσει. Μάλιστα, πολλοί είναι αυτοί που ανεβαίνουν από την παραμονή το απόγευμα και διανυκτερεύουν στην κορυφή. Το έθιμο αυτό των πιστών αναφέρεται και από τον Pasqualigo σε έκθεση του 1594, προς την Διοίκηση της Βενετίας.