Εκκλησάκι του Αγίου Σώζοντα
Το " Άκρον του Διός" όπως σημειώνεται στους χάρτες της Βενετοκρατίας το ακρωτήριο Αγ. Σώζων, γνωστό σήμερα και ως Σταυρός, βορειοδυτικά της Αχλάδας, αποτελούσε από την αρχαιότητα ήδη σημαντικό οροθέσιο.
Σε αρχαϊκή επιγραφή της Ελεύθερνας αναφέρεται το "Διός Άκρον", χωρίς όμως να είναι σαφές αν πρόκειται για απλό οροθέσιο ή αν υπήρχε ιερό του Δία πάνω σ' ένα ακρωτήριο της βόρειας ακτής και ποια ακριβώς ήταν η σχέση του με την Ελεύθερνα.
Το ακρωτήριο στους βενετσιάνικους χάρτες σημειώνεται ως Cap Sosso [κατά παραφθορά στο χάρτη του Boschini του 1651 ως Sassoso (βραχώδες)] αλλά και ως Δίον ή Δίον Άκρον σε μεσαιωνικούς χάρτες όπως του Ortelius, του Pockocke και άλλων. Στη γνωστή έκθεση του Nicola Gualdo de Priorati προς το Lorenzo Contarini, Γενικό Προ- νοητή του έτους 1633, το ακρωτήριο του Αγ. Σώζοντα κάτω από το όρος Μπομπιάς περιλαμβάνεται στις "σκοπιές" που εντάσσονται στο ευρύτερο δίκτυο ακτοφρουρών της Κρήτης για την προστασία από τις αποβάσεις εχθρικών στόλων και πειρατών. Υπεύθυνοι για τη φύλαξη ήταν ο Francesco Canale και ο [Zuanne] Muazzo, ενώ υπόχρεα για φύλαξη χωριά ήταν το Φόδελε, ο Μάραθος και ο Αγ. Βασίλειος.
Με το εκκλησάκι του Αγ. Σώζοντος που βρίσκεται στο βραχώδες ακρωτήριο συνδέονται αρκετοί θρύλοι και παραδόσεις που θα μπορούσαν να αποτελέσουν αντικείμενο λαογραφικής μελέτης. Η πιο γνωστή από αυτές αναφέρεται σε ένα πλοίο που η σφοδρή τρικυμία το παρέσυρε κοντά στα βράχια, με κίνδυνο να εξωκείλει. Ο πλοίαρχος επικαλέσθηκε τη βοήθεια του αγίου της ημέρας και υποσχέθηκε να κτίσει ένα ναό με μέλι και γάλα, αν σωθεί. Το πλοίο σώθηκε και ο καπετάνιος, που απέδωσε τη σωτηρία του στον άγιο της ημέρας, τον Άγιο Σώζοντα, εκπλήρωσε το τάμα του, χτίζοντας το μικρό εκκλησάκι στην άκρη της θάλασσας πάνω στους θαλασσοδαρμένους βράχους.
Τη μέρα της εορτής του Αγ. Σώζοντα, προσέρχονται προσκυνητές από τη Ροδιά, την Αχλάδα, το Φόδελε και διάφορες άλλες περιοχές της Κρήτης. Παλαιότερα η μετάβαση στο Προσκύνημα είχε περισσότερο οργανωμένη μορφή.
Δίπλα στο εκκλησάκι βρίσκεται ο παλιός φάρος (3150-Ε 4794), που κατασκευάστηκε το 1921 και λειτούργησε συστηματικά έως το 1949. Το ύψος της εστίας από την επιφάνεια της θάλασσας ανέρχεται στα 23 μ. και η φωτοβολία του στα 6 μίλια. Ο φάρος του Αγ. Σώζοντας χτίστηκε ταυτόχρονα με το Φάρο του ακρωτηρίου Αίθινο και του ακρωτηρίου του Κουφονησιού, ως αποτέλεσμα των νέων αναγκών που δημιουργήθηκαν για εγκατάσταση φάρων κατά την Μικρασιατική εκστρατεία, προκειμένου να εξυπηρετήσουν τις αποστολές πλοίων στα νησιά του Αιγαίου και τις ακτές της Μικρά Ασίας.
