«Κρουσώνα, όμορφο χωριό στολίδι είσαι για μένα
Γιατί’σαι ο τόπος που αγαπώ, ο τόπος που με γέννα».
Το μεγάλο χωριό Κρουσώνας βρίσκεται στους ανατολικούς πρόποδες του Ψηλορείτη και είναι αμφιθεατρικά κτισμένο στους λόφους Πλάγια, Κούπος και Λειβαδιώτης. Βρίσκεται σε υψόμετρο 460 μέτρων, έχει, περίπου 2,850 μόνιμους κατοίκους και απέχει 21 χιλιόμετρα από το Ηράκλειο. Σε υψόμετρο 920 μέτρων ξεχωρίζει το Οροπέδιο Λιβάδι με τα άφθονα υπόγεια νερά.
Η ονομασία του χωριού θεωρείται αρχαία ελληνική και σύμφωνα με την ντόπια παράδοση το όνομα Κρουσώνας υφίστατο ως αρχαίο τοπωνύμιο. Κατά την παράδοση αυτή, στην περιοχή γίνονταν οι αγώνες των αρχαίων κατοίκων των Κουρητών. Στην διάρκεια των αγώνων οι κρούσεις, (κτυπήματα), των όπλων και των ασπίδων ήταν έντονες, με αποτέλεσμα να δοθεί το όνομα Κρουσώνας που σημαίνει «ο τόπος των κρούσεων». Κάποιοι άλλοι ετυμολογούν το όνομα από το κούρσος-κρούσος, κουρσεύω. Σήμερα στην Κρήτη χρησιμοποιείται στην φράση: «κρούσος είναι το χωριό», που σημαίνει «έρημο», (όπως συνέβαινε κατά τις επιδρομές των κουρσάρων). Οι κάτοικοι αναφέρουν ότι η παλαιότερη ονομασία του χωριού ήταν «Κυρία Γωνιά». Η ονομασία αυτή συσχετιζόταν με τη μορφολογική του θέση, η οποία σχημάτιζε γωνία.
Το 1374, ο Κρουσώνας αναφέρεται σε συμβόλαιο του συμβολαιογράφου του Χάνδακα, Leon Marcello, και ήταν φέουδο του Marcus Jystinion. Το 1577, αναφέρεται ως Chrussona από τον επιστήμονα Φραγκίσκο Μπαρόκιο, (Fr. Barozzi), ενώ το 1583 αναφέρεται ως Crussona στην απογραφή του Καστροφύλακα. Ως Κρουσώνας, αναφέρεται από το 1881.
Στο χωριό με τα παραδοσιακά σπίτια, ο επισκέπτης μπορεί να δει τρεις παλιές πέτρινες κρήνες: την πάνω παλιά βρύση, την κάτω παλιά βρύση και το βρυσάκι, οι οποίες υδροδοτούσαν την περιοχή έως και το 1900. Επίσης, στο χωριό βρίσκεται και το Μουσείο Παραδοσιακών Οργάνων «ΘΥΡΑΘΕΝ», με αξιόλογα αντικείμενα.
Ιδιαίτερο αρχαιολογικό ενδιαφέρον παρουσιάζει ο λόφος Κούπος που βρίσκεται νότια του χωριού. Στο σημείο αυτό, ο αρχαιολόγος Στέφανος Ξανθουδίδης εντόπισε, το 1906, λείψανα τείχων μεγάλου οικισμού που χρονολογείται από τους Μυκηναϊκούς ή Γεωμετρικούς χρόνους, καθώς και κτίρια και πλήθος αντικειμένων.
Στον Κρουσώνα υπάρχουν πολλές εκκλησίες με ιστορικό και αρχαιολογικό ενδιαφέρον. Συγκεκριμένα, ο επισκέπτης μπορεί να δει τους ναούς του Αγίου Χαραλάμπους, (ο οποίος είναι και ο πολιούχος του χωριού), της Παναγίας Κεράς, του Αγίου Γεωργίου και της Αγίας Τριάδας. Επίσης, στο χωριό βρίσκεται ένας από τους παλαιότερους συλλόγους του νομού Ηρακλείου. Αναφερόμαστε στον Πολιτιστικό Σύλλογο Κρουσώνα «ΝΕΑ ΓΕΝΙΑ», ο οποίος ιδρύθηκε το 1975 με μεγάλη προσφορά στα πολιτιστικά δρώμενα του τόπου. Κάθε χρόνο, τον Σεπτέμβριο, διοργανώνει την Γιορτή Μήλου στην κεντρική πλατεία του χωριού, (πλατεία Αγίας Τριάδας). Ιδιαίτερη θέση κατέχει και «Η Κρουσανιώτισσα», ο πρώτος γυναικείος αγροτικός οικοτεχνικός συνεταιρισμός του δήμου Ηρακλείου με έτος ίδρυσης το 1999.
