Ο μεγάλος παραδοσιακός οικισμός Τύλισος, βρίσκεται στις ανατολικές υπώρειες του Ψηλορείτη, μέσα σε μία κοιλάδα κατάφυτη από ελιές και αμπέλια. Το χωριό, με τους 1085 μόνιμους κατοίκους, είναι κτισμένο σε υψόμετρο 200 μέτρων και απέχει 14 χιλιόμετρα από το Ηράκλειο.
Το χωριό διατηρεί το όνομά του επί τουλάχιστον 3.400 χρόνια. Πρόκειται για το μοναδικό τοπωνύμιο, από όσα διαβάστηκαν στις πινακίδες Γραμμικής Β της Κνωσού, (TU-RI-TO), το οποίο χρησιμοποιείται μέχρι και σήμερα. Η Τύλισος πρωτοκατοικήθηκε πριν από το 2000 π.Χ. Η περίοδος ακμής της ήταν τόσο η νεοανακτορική, (1650-1450 π.Χ.), όσο και η επόμενη υστεροανακτορική φάση, (1450-1200 π.Χ.). Στα βόρεια του χωριού, ο επισκέπτης μπορεί να δει τον αρχαιολογικό χώρο της Τυλίσου. Εδώ, έχουν ανασκαφεί τα ευρήματα μίας σημαντικής, σε πλούτο και έκταση, αρχαίας Μινωικής πόλης. Η πρώτη ανασκαφική έρευνα πραγματοποιήθηκε τον Ιούνιο του 1912 από τον γιατρό και αρχαιολόγο Ιωσήφ Χατζηδάκη. Σήμερα, τα περισσότερα από τα ευρήματα βρίσκονται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου.
Στα Ενετικά αρχεία, ο οικισμός αναφέρεται με διάφορες παραλλαγές της ονομασίας Τύλισος. Το 1271, σε συμβόλαιο πώλησης κρασιού, αναφέρεται ως Tilise, ενώ σε συμβόλαιο του 1301, ως Dilisi. Επίσης, σε έγγραφο του Δουκικού Αρχείου του Χάνδακα, του 1374, αναφέρεται ως Tilisso. Τέλος, στην απογραφή του Καστροφύλακα, το 1583, αναφέρεται ως Telese, με 546 κατοίκους.
Πολιούχος του χωριού είναι ο Άγιος Νικόλαος. Ο ναός είναι κτισμένος στα τέλη του 19ου αιώνα και πανηγυρίζει στις 6 Δεκεμβρίου. Την ημέρα αυτή, σερβίρεται βακαλάος τηγανιτός με σκορδαλιά. Τα παλαιά χρόνια, οι άνθρωποι μάζευαν αχινοπόδια και κατέβαιναν με τα μουλάρια στην χώρα για να τα πουλήσουν. Με τα χρήματα που κέρδιζαν, αγόραζαν μπακαλιάρο, «το φτυάρι» της εποχής όπως έλεγαν το κομμάτι που αγόραζαν. Επειδή η διαδικασία αυτή γινόταν συστηματικά από τους Τυλισανούς, τα γειτονικά χωριά τους έδωσαν το παρατσούκλι «μπακαλιάροι».
Η παλαιότερη εκκλησία του χωριού είναι ο Χριστός, (Μεταμόρφωση του Σωτήρος), με σωζόμενες τοιχογραφίες των αρχών του 14ου αιώνα. Άλλες εκκλησίες που μπορεί να δει κανείς είναι ο Άγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος, ο Άγιος Γεώργιος, η Κοίμηση της Θεοτόκου, (με ίχνη τοιχογραφιών), ο ναός του Αγίου Αντωνίου κ.α. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν και τα εξωκλήσια του Αγίου Μάμα, της Παναγίας Κεράς, της Παναγίας της Λούτρας, του Αγίου Αντωνίου κ.α.
Στην πλατεία της Τυλίσου, ο επισκέπτης μπορεί να δει την αποκαταστημένη Ενετική κρήνη με τις δύο καμάρες και τους δύο κρουνούς, ενώ μπορεί να απολαύσει τον καφέ του στα παραδοσιακά καφενεία που βρίσκονται εκεί. Τα περισσότερα από αυτά είναι ανακαινισμένα, διατηρώντας, όμως, την αρχική αρχιτεκτονική τους μορφή. Στο κέντρο του χωριού, ξεχωρίζουν δύο αρχοντικά των αρχών του 20ου αιώνα, τα οποία έχουν κηρυχθεί διατηρητέα από το Υπουργείο Πολιτισμού.
Στην Τύλισο στεγάζεται η Δημοτική Πινακοθήκη Μαλεβιζίου «Μπότης Θαλασσινός», σε ένα υπερσύγχρονο κτίριο όπου φιλοξενούνται μόνιμες και περιοδικές εκθέσεις. Από τις μόνιμες συλλογές ξεχωρίζουν οι εκθέσεις του έργου του αείμνηστου ζωγράφου Μπότη Θαλασσινού, ο οποίος προσέφερε στην Δημοτική Πινακοθήκη 236 πίνακες από το πλούσιο έργο του.
Τέλος, απέναντι από την εκκλησία του Αγίου Γεωργίου, στα σεριανά, βρίσκεται η «Πλάκα». Σύμφωνα με την παράδοση, κάποτε, αυτό που είναι πλάκα, (πέτρα συνεχόμενη), ήταν χωράφι καλλιεργήσιμο. Ο ιδιοκτήτης του, που ήταν γεωργός, μια χρονιά παρακάλεσε τον Άγιο Γεώργιο να τον βοηθήσει να τελειώσει το όργωμα και την σπορά για να προλάβει να πάει στην εκκλησία στην χάρη του (στις 3 Νοεμβρίου που είναι του Αϊ Γιώργη του μεθυστή). Πράγματι, ο Άγιος τον βοήθησε και τελείωσε. Τις επόμενες δύο χρονιές επαναλήφθηκε το ίδιο. Την τέταρτη χρονιά, όμως, που τον παρακάλεσε για τον ίδιο λόγο, ο Άγιος, όχι μόνο δεν τον βοήθησε, αλλά για να τον τιμωρήσει έκανε το χωράφι του άγονο, μία πλάκα.
